* مهندس امیر فروتن

امروزه با افزایش چشمگیر جمعیّت شهری و متنوّع‌شدن نیازهای جدید شهروندان، مسئولیت مدیران شهری دوچندان گردیده، به طوری که دیگر نمی‌توان به‌مانند گذشته با دیدی صرفاً خدماتی به مدیریت شهری نگریست و ضرورت اتخاذ رویکردهای جدید بیش از هر زمانی هویدا گشته است. نتایج حاصل تحقیقات اخیر نشان می دهد که عوامل موثر بر تعالی و توسعه شهر ها شامل عوامل فرهنگی و اجتماعی و نیز فرهنگ سازمانی نهاد های متولی و شریک در توسعه شهری، مشارکت شهروندان و کارکنان سازمان ها و نهاد های توسعه ای، توسعه منابع انسانی سازمان ها و نهاد ها، ایجاد حلقه های کنترل و تضمین کیفیت خدمات شهری و توسعه محلی، تعهد رهبری سیاسی و ایدئولوژیک شهری، ایجاد زیرساخت های تکنولوژیکی نوین، هوشمند سازی و مدیریت زنجیره ارتباطات می باشد.

به دنبال ارائه  نظریه طر حهای ساختاری- راهبردی شهری و ناحیه ای   و تصویب آن در کرسی های نظریه پردازی، نقد و مناظره شورای عالی انقلاب فرهنگی این سوال مطرح می گردد که توسعه همه جانبه و مداوم در شهر و ایجاد تحولات محیطی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی قابل حصول در شهر پس از تهیه، بررسی، تصویب و اجرای طر حهای مذکور تا چه حد به نیازهای مادی و معنوی شهروندان پاسخ می دهد؟ گسترش نیازهای شهرنشینی همگام با توسعه همه جانبه شهر، اهدافی نظیر ضرورت تأمین رضایت شهروندان از محل سکونت و گذران اوقات فراغت آنان با استفاده مطلوب از میراث طبیعی و فرهنگی، توسعه اقتصادی و کسب معیشت شهروندان، توسعه اجتماعی و گسترش علم و دانش در شهر، توسعه فرهنگی و تعمیم آداب و سنن نیکو و پرورش مردمان بزرگ  )اندیشمند و دانشمند(  و به طور کلی اعتلای کیفیت زندگی شهری را دنبال نموده و برداشتن گام به سوی تعالی شهر و شهروندان را بیش از پیش ضروری می سازد. بر این اساس نظریه «شهر تعالی» که هدف آن توسعه ابعاد مادی و معنوی زندگی در شهرمی باشد، ارائه گردیده است.

هدف از ارائه این نظریه، تعیین جایگاه و تعالی شهروندان و شهر بر مبنای توسعه همه جانبه محیطی و کالبدی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی شهر به صورت مداوم و به منظور مشارکت حداکثری شهروندان برای پاسخگویی به نیازهای مادی و معنوی جامعه ) به صورت مستقیم و غیرمستقیم(  می باشد. «توسعه محیطی» شهر با هدف توسعه پایدار در جهت دستیابی به رضایت شهروندان از محل سکونت و گذران اوقات فراغت آنان با استفاده مطلوب از میراث طبیعی و فرهنگی و شادمانی آنان و سرزندگی شهر می باشد. «توسعه اقتصادی» شهر با هدف رشد اقتصادی و با توجه به منابع موجود در جهت بهره برداری کارآمد از منابع اقتصادی برای ایجاد حداکثری درآمد و ثروت در شهر و کسب معیشت شهروندان به نحومطلوب ضرورت دارد. «توسعه اجتماعی» شهر با هدف رفاه بیشتر و حداکثر مشارکت مردم در شهر با توجه به جوامع موجود در جهت توزیع عادلانه منابع اقتصادی و فرصتها بین گروههای مختلف در جامعه شهری و گسترش علم و دانش در شهر ضروری می باشد. «توسعه فرهنگی» شهر با هدف ارتقاء هویت و عطف توجه به فرهنگ بومی  )ایرانی- اسلامی(  کشور و احیاء آداب و سنن نیکو به عنوان پایه اصلی توسعه اقتصادی-  اجتماعی شهر دنبال می گردد. توسعه شهر از نظر محیطی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی به حضور مردمان اندیشمند و جوانان دانشمند در شهر می انجامد که از یک طرف زمینه تعامل مردم و بهره گیری از اندیشه و دانش آنان فراهم می شود و از طرف دیگر حضور آنان، خود زمینه توسعه همه جانبه و مداوم در شهر را به وجود می آورد و به تعالی شهر و شهروندان می انجامد.

با عنایت به این نظریه و برای تحقق این اهداف همه جانبه و طی کردن بهینه و بهنجار مسیر اداره، توسعه و تعالی در شهر ها، ضروریست تا مدل هایی از مدیریت اجرای سیاست ها و خط مشی های نظری نیز ارائه گردند. چرا که در شرایط فعلی تحقق نظریه های کلان توسعه و تعالی شهری در کلانشهر ها در گرو پیاده سازی نظامات اجرایی توسعه یافته و فرار از نظام قانونی و دیوانسالاری کهن دولتی حاکم بر آن است. این مشکل در شهر ها و جوامع کوچکتر با شرایطی به مراتب فاجعه بار تر از کلانشهر ها رو برو می باشد. چرا که همان دیوانسالاری کهنه نیز بدون صرف هزینه های بسیار کلان، در این شهر ها و جوامع، قابلیت اجرایی ندارند. بر این اساس، پیشنهاد یک مدل اجرایی معتبر و قابل پیاده سازی در شهر ها و جوامع کوچک، ضرورتی انکار ناپذیر دارد.

مدل سه وجهی اداره، توسعه و تعالی شهر

این مدل (شکل شماره 1) مانند راهنمایی ساده برای تحقق تمام اهداف مربوط به اداره، توسعه و تعالی شهر عمل می کند. و مدیران شهر ها را قادر می سازد تا همزمان به تمامی ابعاد اداره تا تعالی شهر فکر کنند و برنامه های اجرایی کوتاه مدت و بلند مدت وحتی برنامه های استراتژیک شهری را تدوین و به موقع اجرا گذارند.

در این مدل و در سطح اداره یعنی سطح اول، چالش های عمده ای مانند چالش های زیست محیطی و مشکلات  حمل و نقل که شهر و شهروندان با آنها روبرو هستند فهرست می شوند. این چالش ها از روی مطالعات میدانی و نیز از طریق ابزار های مختلف سنجش نظرات شهروندان قابل شناسایی و اولویت بندی هستند.

در سطح دوم که سطح توسعه شهری می باشد، اتخاذ سیاست ها و برنامه هایی مانند نوشهر گرایی و هوشمند سازی، مد نظر می باشد که اجرا و پیاده سازی آنها منجر به ایجاد تحول در نظام شهری خواهند شد. این سیاست ها هماه راه حل های کلان و اصولی برون رفت از چالش های احصا شده در سطح اول هستند.

در سطح سوم که سطح تعالی نامیده می شود نیز به مواردی فراتر از بحث توسعه و تحول پرداخته می شود. در این سطح مباحثی نظیر هویت بخشی به شهر و توانمندسازی توان خواهان و آحاد شهروندان تا نیل به هدف رفاه عمومی و ارتقای کامل شاخص های متعالی، مطرح می باشد. توسعه برنامه های تعالی بخش موجب پایداری و دوام توسعه شهری می باشد.

*کارشناس مدیریت شهری و توسعه